Người lập di chúc bị tâm thần có công chứng được không? Cách xử lý công chứng thừa kế có yếu tố rủi ro pháp lý

Trong quá trình công chứng văn bản thừa kế, một tình huống khó xử và dễ gây tranh chấp phát sinh khi người lập di chúc bị cho là mắc bệnh tâm thần tại thời điểm lập di chúc. Vậy di chúc được lập trong trường hợp đó có còn giá trị không? Có thể tiến hành công chứng văn bản thừa kế với di chúc đó không? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây!

>>> Xem thêm: Thừa kế tài sản không giấy tờ – liệu có thể làm Công chứng văn bản thừa kế?

📚 Căn cứ pháp lý hiện hành

• Bộ luật Dân sự 2015:

  • Điều 630: Điều kiện có hiệu lực của di chúc

  • Điều 131, 135: Năng lực hành vi dân sự, người mất năng lực hành vi dân sự

• Luật Công chứng 2024:

  • Điều 54: Trách nhiệm của công chứng viên trong việc xác minh năng lực hành vi dân sự

  • Điều 65: Văn bản thừa kế chỉ được công chứng khi không có nghi ngờ về tính hợp pháp và năng lực của người lập

Người bị tâm thần lập di chúc có hợp pháp không?

❗ Tâm thần có nghĩa là mất năng lực hành vi dân sự?

Không hoàn toàn. Theo Điều 22 BLDS 2015, người được coi là mất năng lực hành vi dân sự phải:

✅ Có bệnh tâm thần hoặc bệnh khác khiến không thể nhận thức, làm chủ hành vi
✅ Có quyết định tuyên bố mất năng lực hành vi dân sự của Tòa án

⛔ Nếu chưa bị tuyên bố mất năng lực, họ vẫn được pháp luật công nhận quyền lập di chúc.

>>> Xem thêm: Văn phòng công chứng có giúp soạn thảo hợp đồng không?

🧾 Điều kiện để di chúc có giá trị pháp lý

Theo Điều 630 BLDS, một di chúc hợp pháp phải:

• Người lập minh mẫn, sáng suốt

• Không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép

• Lập thành văn bản đúng quy định (hoặc di chúc miệng trong trường hợp đặc biệt)

👉 Do đó, người tâm thần chỉ có thể lập di chúc nếu chứng minh được tại thời điểm đó họ minh mẫn, đủ năng lực nhận thức.

⚖️ Có công chứng văn bản thừa kế từ di chúc như vậy được không?

🧷 Khi nào công chứng viên có thể từ chối?

📌 Theo Điều 44 Luật Công chứng 2024, công chứng viên có quyền từ chối nếu:

• Có dấu hiệu người lập di chúc không minh mẫn

• Hồ sơ không rõ ràng về năng lực hành vi dân sự

📍 Trường hợp di chúc đã lập từ trước, nhưng người thừa kế muốn công chứng văn bản thừa kế dựa trên đó, thì phải chứng minh người lập di chúc có năng lực hành vi dân sự tại thời điểm lập di chúc.

🛡️ Phải làm gì để bảo vệ hiệu lực văn bản?

✅ Cung cấp hồ sơ y tế chứng minh năng lực tại thời điểm lập di chúc
✅ Có người làm chứng uy tín (không phải người hưởng thừa kế)
✅ Nếu cần, có thể xin xác nhận của cơ sở y tế hoặc làm giám định lại tình trạng tâm thần

>>> Xem thêm: Làm sổ đỏ hết bao nhiêu tiền cho đất nông nghiệp? Câu chuyện thực tế từ một gia đình vừa hoàn tất thủ tục

Ví dụ minh họa thực tế

Bà L (80 tuổi) lập di chúc để lại đất cho con gái vào năm 2020, tại thời điểm chưa có dấu hiệu bệnh lý. Năm 2022, bà được chẩn đoán mắc Alzheimer giai đoạn đầu. Sau khi bà qua đời, các con khác nghi ngờ bà mất năng lực hành vi và phản đối việc công chứng văn bản thừa kế dựa trên di chúc này.
👉 Tuy nhiên, vì không có tài liệu y tế nào chứng minh bà L mất năng lực tại thời điểm lập di chúc, và có công chứng viên làm chứng khi lập, nên văn bản thừa kế vẫn được công chứng hợp pháp.

Những rủi ro pháp lý cần lưu ý khi công chứng văn bản thừa kế

💣 Di chúc bị tuyên vô hiệu

• Nếu chứng minh được người lập di chúc mất năng lực hành vi, bị lừa dối hoặc cưỡng ép → di chúc sẽ bị Tòa án tuyên vô hiệu.

• Dẫn đến việc văn bản thừa kế bị vô hiệu theo dây chuyền

🔍 Tranh chấp giữa các đồng thừa kế

• Các bên có quyền khởi kiện yêu cầu hủy văn bản thừa kế

• Gây kéo dài thời gian chia tài sản, tài sản bị kê biên hoặc phong tỏa

✅ Giải pháp để công chứng an toàn trong trường hợp có nghi ngờ tâm thần

1. Công chứng trực tiếp tại bệnh viện hoặc nơi cư trú, có bác sĩ chứng kiến

2. Ghi hình, ghi âm quá trình lập di chúc (nếu pháp luật cho phép)

3. Lập di chúc có người làm chứng không hưởng lợi

4. Yêu cầu giám định pháp y tâm thần nếu cần

Câu hỏi thường gặp

❓ Nếu người lập di chúc bị tâm thần sau khi lập thì sao?

✅ Di chúc vẫn hợp pháp nếu lúc lập di chúc người đó có năng lực hành vi dân sự.

❓ Nếu công chứng viên không biết tình trạng tâm thần thì có trách nhiệm không?

📌 Công chứng viên có trách nhiệm xác minh khả năng nhận thức của người yêu cầu công chứng. Nếu làm sai, có thể bị xử lý kỷ luật hoặc bồi thường.

Kết luận

🧠 Việc người lập di chúc bị tâm thần không đồng nghĩa với việc di chúc vô hiệu hoàn toàn. Mấu chốt là phải xác định được trạng thái nhận thức tại thời điểm lập di chúc. Khi thực hiện công chứng văn bản thừa kế, cần chuẩn bị đầy đủ hồ sơ y tế, nhân chứng và xác nhận của chuyên gia nếu có dấu hiệu nghi ngờ.

✅ Hãy chủ động làm rõ năng lực hành vi dân sự từ sớm để bảo vệ tài sản và tránh tranh chấp sau này.

Nếu bạn cần thông tin thêm hoặc hỗ trợ trong việc soạn thảo và công chứng hợp đồng, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Văn phòng công chứng Nguyễn Huệ. Chúng tôi chuyên cung cấp dịch vụ công chứng với đội ngũ luật sư và công chứng viên giàu kinh nghiệm sẵn sàng hỗ trợ bạn mọi thủ tục pháp lý cần thiết. Hãy gọi cho chúng tôi qua số điện thoại 0966.22.7979 hoặc đến trực tiếp văn phòng để nhận được sự tư vấn tận tình và chuyên nghiệp!

Các bài viết liên quan:

>>> Hợp đồng chia tách nhà đất: Cách xử lý khi có tranh chấp

>>> Cần lưu ý gì khi ký kết hợp đồng thế chấp nhà đất?

>>> Thủ tục góp vốn bằng nhà đất trong công ty TNHH như thế nào?

>>> Hợp đồng góp vốn bằng nhà đất: Tại sao cần phải công chứng và cách thực hiện

>>>Thời gian xử lý làm sổ đỏ mất bao lâu?

VĂN PHÒNG CÔNG CHỨNG NGUYỄN HUỆ

Miễn phí dịch vụ công chứng tại nhà

1. Công chứng viên kiêm Trưởng Văn phòng Nguyễn Thị Huệ: Cử nhân luật, cán bộ cấp cao, đã có 31 năm làm công tác pháp luật, có kinh nghiệm trong lĩnh vực quản lý nhà nước về công chứng, hộ tịch, quốc tịch. Trong đó có 7 năm trực tiếp làm công chứng và lãnh đạo Phòng Công chứng.
2. Công chứng viên Nguyễn Thị Thủy: Thẩm Phán ngành Tòa án Hà Nội với kinh nghiệm công tác pháp luật 30 năm trong ngành Tòa án, trong đó 20 năm ở cương vị Thẩm Phán.

Bên cạnh đó là đội ngũ cán bộ nghiệp vụ năng động, nhiệt tình, có trình độ chuyên môn cao và tận tụy trong công việc.

• Địa chỉ: 165 Giảng Võ, phường Cát Linh, quận Đống Đa, Hà Nội
• Hotline: 0966.22.7979
• Email: ccnguyenhue165@gmail.com